Το νέο βιβλίο που ταράζει τα νερά στο πεδίο της θρησκευτικής κριτικής

Το 2003, η κυκλοφορία του βιβλίου «Κώδικας Ντα Βίντσι» από τον Αμερικανό συγγραφέα Νταν Μπράουν, είχε προκαλέσει σφοδρές αντιδράσεις εκατομμυρίων χριστιανών πιστών σε ολόκληρο τον κόσμο, ενώ αντίστοιχες αναταράξεις παρατηρήθηκαν και στους κόλπους της Εκκλησίας. Παρ’ όλα αυτά, αν και στο έργο εμπεριέχονταν ιστορικά στοιχεία, ο Μπράουν είχε παρουσιάσει ένα μυθιστόρημα.

Δέκα χρόνια αργότερα, ένα νέο βιβλίο έρχεται να… ταράξει και πάλι τα νερά, αυτή τη φορά όμως μέσα από ένα καθαρά ιστορικό και ερευνητικό πρίσμα. Στα τέλη της προηγούμενης εβδομάδας, κυκλοφόρησε στο εξωτερικό η νέα μελέτη της Καντίντα Μος, καθηγήτριας της Καινής Διαθήκης και της ιστορίας των πρωτοχριστιανικών χρόνων στο Πανεπιστήμιο της Νοτρ Νταμ, με τίτλο «Ο Μύθος των διωγμών: Πώς οι πρωτοχριστιανοί επινόησαν την ιστορία των μαρτύρων» (εκδ. HarperOne). Στο νέο αυτό βιβλίο, με τον προκλητικό η αλήθεια τίτλο, η συγγραφέας υποστηρίζει ότι οι ιστορίες για τα βασανιστήρια που υπέστησαν οι πρώτοι χριστιανοί μάρτυρες κατά τη διάρκεια των διωγμών που εξαπέλυσαν εναντίον τους οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, αποτέλεσαν στην ουσία έναν μύθο που ξεκίνησε να διαμορφώνεται κατά τον τέταρτο μεταχριστιανικό αιώνα, αμέσως μετά την επικράτηση του χριστιανισμού στην αυτοκρατορία. 

Ετσι όλες οι περιγραφές για τις κρυφές τελετουργίες στις κατακόμβες, τη μάχη με τα λιοντάρια στις αρένες ή οι δοκιμασίες στις καμίνους, αποτέλεσαν στην ουσία εφεύρημα των πρώτων πατέρων που απώτερο στόχο είχαν την τόνωση της πεποίθησης στις μάζες, ότι οι νέες διδασκαλίες του χριστιανισμού αποτελούσαν όντως τη νέα θρησκεία των φτωχών και καταπιεσμένων. «Οι Χριστιανοί δεν έγιναν ποτέ θύματα συνεπούς και στοχευμένου διωγμού», υποστηρίζει με σιγουριά η Μος, που στον πρόλογο του βιβλίου της αναφέρει πως για τις ανάγκες της έρευνάς της «ξεσκόνισε» όλες τις σχετικές αναφορές στα Ρωμαϊκά και εκκλησιαστικά αρχεία, εντοπίζοντας πολλά λάθη, διαστρεβλώσεις και αντικρουόμενα στοιχεία που καταδεικνύουν την απάτη.

 Επιπλέον, εντοπίζει πάμπολλες ομοιότητες των ιστοριών που αφορούν τους χριστιανούς μάρτυρες, με άλλες, προγενέστερες νεκρικές παραδόσεις των Ρωμαίων, των Ιουδαίων, αλλά και των Ελλήνων, μια αναζήτηση που μάλλον εισέρχεται στα χωράφια του Μυθικισμού! Κάνει δηλαδή λόγο, για ένα είδος επεξεργασμένης αντιγραφής, μια διαδικασία αντίστοιχη της «λογοτεχνικής μιμήσεως», για την οποία κάνει λόγο ο Αμερικανός καθηγητής Dennis MacDonald στην πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη του "Το Κατά Μάρκον Ευαγγέλιον και τα Ομηρικά Έπη". Ευελπιστούμε το βιβλίο της Καντίντα Μος, η οποία διατελεί συνεργάτης του History Channel έχοντας σπουδάσει σε Οξφόρδη και Γέηλ, να μεταφραστεί σύντομα και στη γλώσσα μας.

Σε ότι αφορά το πρόβλημα των παραχαράξεων των κειμένων του χριστιανισμού, αυτό ήταν έντονο ήδη κατά τους πρωτοχριστιανικούς αιώνες, πριν ακόμα και από την επιβολή του ως επίσημης θρησκείας της αυτοκρατορίας, σε μια περίοδο όπου το έργο της αναπαραγωγής των βιβλίων γινόταν από αντιγραφείς, συχνά όχι ιδιαίτερα μορφωμένους. Χαρακτηριστικά είναι τα όσα αναφέρει κατά τον 3^ο μεταχριστιανικό αιώνα ο πατέρας της Εκκλησίας, Ωριγένης: «Οι διαφορές μεταξύ των χειρογράφων είναι μεγάλες, είτε εξαιτίας της αμέλειας κάποιων αντιγραφέων, είτε λόγω της διεστραμμένης απερισκεψίας κάποιων άλλων. Είτε αμελούν να ελέγξουν αυτό που έγραψαν, είτε, καθώς ελέγχουν, κάνουν προσθήκες ή αφαιρέσεις, όπου τους αρέσει». Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να αναζητήσουν περισσότερες πληροφορίες στο έργο του ακαδημαϊκού Bart Ehrman, «Παραφράζοντας τα λόγια του Ιησού», που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ενάλιος.

Σημείωση: Το κείμενο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στη στήλη του Μηνά Παπαγεωργίου, "Δούρειος Ίππος", στο εβδομαδιαίο περιοδικό του Ελεύθερου Τύπου, τα "Φαινόμενα" (9/3/2013)