Ο Παμπλέκης γεννήθηκε το 1733 στο χωριό Μπαμπίνη Αιτωλοακαρνανίας. Κατά την παιδική του ηλικία προσβλήθηκε από ευλογιά και έχασε το αριστερό του μάτι, ένα γεγονός το οποίο δεν στάθηκε ικανό –όπως θα δούμε στη συνέχεια- να τον αποτρέψει από το να ασχοληθεί με τα γράμματα. Μετά το θάνατο της μητέρας του, ο πατέρας του Χριστόδουλου, Ευστάθιος, καταφεύγει ως κλέφτης στα βουνά του Ολύμπου παίρνοντας μαζί τον μικρό του γιο. Ομως ο πατέρας σύντομα φονεύεται και ο Χριστόδουλος μετά από πολλές περιπέτειες καταλήγει εν έτει 1753 στην Αθωνιάδα Σχολή στο Αγ. Ορος, επικεφαλής της οποίας ήταν ο Ευγένιος Βούλγαρης. Εκεί γίνεται μοναχός, όμως 6 χρόνια αργότερα φεύγει απογοητευμένος από τα όσα βίωσε και ξεκινά τις περιπλανήσεις του στην Ευρώπη μελετώντας και διδάσκοντας φιλοσοφία, θεολογία και μαθηματικά σε διάφορες πόλεις (Παρίσι, Βιέννη, Λειψία κ.α). Το 1786 εκδίδει στη Βιέννη το έργο του με τίτλο ««Περί φιλοσόφου, φιλοσοφίας, φυσικών, μεταφυσικών, πνευματικών και Θείων», στο οποίο αναπτύσσει τις φιλοσοφικές θέσεις Γάλλων Διαφωτιστών. Ο Παμπλέκης δέχεται το θεό ως μοναδική αναγκαία και άπειρος ουσία που υφίσταται από αυτής. Ως μόνο οδηγό του φιλοσόφου αναγνωρίζει τον Ορθό Λόγο. Η κυκλοφορία του έργου του προκάλεσε, όπως ήταν φυσικό, έντονες αντιδράσεις στους κύκλους της Ορθόδοξης εκκλησίας. Από το 1791 και εξής ο Παμπλέκης δέχεται μια άνευ προηγουμένου πολεμική, η οποία φαίνεται πως ξεκινά από τον ίδιο τον Ευγένιο Βούλγαρη. Το 1793, λίγο πριν τον θάνατο του φιλοσόφου, κυκλοφορεί εναντίον του η υβριστική σάτιρα με τίτλο «Ακολουθία ετεροφθάλμου και αντιχρίστου Χριστοδούλου του εξ Ακαρνανίας» με συγγραφέα τον παλαιό συμμαθητή του στην Αθωνιάδα, Διονύσιο Πλαταμώνος. Σε αυτήν εκτοξεύονται ύβρεις ακόμα και για τους γονείς και την ιδιαίτερη πατρίδα του Παμπλέκη προκαλώντας ιδιαίτερη αίσθηση…

Ο τελευταίος απαντά στο κείμενο της «Ακολουθίας» με το «Περί θεοκρατίας», το οποίο ολοκληρώθηκε και κυκλοφόρησε από τους μαθητές του μετά το θάνατό του. Εδώ ο Παμπλέκης αποκρούει τις προσωπικές επιθέσεις που δέχτηκε και επιχειρηματολογεί για τις θέσεις του πάνω στην προέλευση της θρησκείας και την ουσία της φιλοσοφικής έρευνας. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω επήλθε ο συνοδικός αφορισμός του φιλοσόφου τον Νοέμβριο του 1793, ένας αφορισμός που περιλάμβανε μάλιστα τους μαθητές του, τα βιβλία του, ενώ ακόμη και ο ιερέας που τέλεσε την ταφή του τέθηκε σε αργία!

Αξίζει να σημειωθεί πως ο Παμπλέκης φρόντισε να συμπεριλάβει στο «Περί θεοκρατίας του» και την «Ακολουθία» του Διονυσίου», έτσι ώστε να γίνεται δυνατή η σύγκριση των δύο κειμένων. Υστερα από 220 χρόνια, τα συγγράμματα αυτά γίνονται για πρώτη φορά προσιτά στο ευρύ κοινό, αποκαλύπτοντας αθέατες όψεις ενός νεοελληνικού Διαφωτισμού που, ως γνωστόν, δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.


Το κείμενο από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Η έκδοση του έργου, «Απάντησις Ανωνύμου προς τους αυτού άφρονας κατηγόρους, επονομασθείσα περί θεοκρατίας», του Χριστοδούλου εξ Ακαρνανίας, του επονομαζόμενου, από τους εχθρούς του ιδίως, Παμπλέκη, καθιστά προσιτή στην έρευνα της πνευματικής ιστορίας του νέου ελληνισμού την πιο τολμηρή κατάθεση θρησκευτικής κριτικής στη φιλολογία του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.
Το έργο, το οποίο τυπώθηκε αρχικά στη Λειψία το 1793, επέζησε σε ένα μόνο αντίτυπο στην Ελλάδα και παρέμεινε λανθάνον για περισσότερο από δύο αιώνες. Η εξαφάνισή του οφείλεται στις ιδέες του θρησκευτικού και πολιτικού ριζοσπαστισμού που το διαπνέουν και στον φόβο που προκαλούν οι ιδέες αυτές. Το κείμενο του Χριστόδουλου συνιστά μια ελληνική μαρτυρία της διάχυσης των θρησκευτικών ιδεών του Σπινόζα στην ευρωπαϊκή παιδεία, ενώ η ρητή διακήρυξη του ενστερνισμού των πολιτικών ιδεών του Βολταίρου και του Ρουσσώ εντάσσει τον συγγραφέα στην τροχιά του δημοκρατικού ριζοσπαστισμού της εποχής της Γαλλικής Επανάστασης. Το κείμενο με την πολεμική του κατά των συμβατικών παραδοχών και ιδίως κατά των ιδιοτελών χρήσεων της θρησκείας και της χειραγώγησης των θρησκευτικών συναισθημάτων συνιστά ένα σπάνιο τεκμήριο ανεξάρτητης σκέψης αλλά συγχρόνως εικονογραφεί την τραγική υπαρξιακή υπόσταση, την οποία συχνά συνεπάγεται η διεκδίκηση της πνευματικής ελευθερίας.

Λοιπά στοιχεία:

Σελίδες 331

Εκτεταμένη εισαγωγή του Πασχάλη Μ. Κητρομηλίδη

Στο τέλος υστερόγραφο του κοσμήτορα της Θεολογικης Σχολής Αθηνών, Μάριου Μπέγζου, με τίτλο "Η θρησκευτική κριτική της θρησκείας"

Αποκτήστε το από το παλαιοβιβλιοπωλείο "Κουλτούρα", Μαντζάρου 4 Αθήνα, τηλ. 210 3636281

Τιμή 22 ευρώ

Διαβάστε: Τη συνέντευξη με τον Γιώργο Μπαρμπαρούση για τον Χριστόδουλο Παμπλέκη. 

Διαβάστε: Το βιβλίο του Παναγιώτη Τσολιά, "Η κριτική της θρησκείας στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό" (εκδ. Προσκήνιο).