Τη Δευτέρα 16 Δεκεμβρίου το Μέγαρο Μουσικής φιλοξένησε δύο ακόμα διαλέξεις του ετήσιου κύκλου ομιλιών «Η Ελλάδα και η Δύση». Στα μικρόφωνα βρέθηκαν οι Ελένη Τούντα, Λέκτορας στον Τομέα Αρχαίας Ελληνικής, Ρωμαϊκής, Βυζαντινής και Μεσαιωνικής Ιστορίας της Δύσης στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, που μίλησε για τη «Δ΄ Σταυροφορία (1204) ανάμεσα στην ιστορία και στην ιστοριογραφία» και ο Νικήτας Σινιόσογλου, Διδάκτωρ Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Κέμπριτζ που ανέπτυξε το θέμα «Μνήμη και ανάμνηση στον Κυριάκο Αγκωνίτη: προς μια φιλοσοφία της περιπλάνησης».

Θα σταθώ στη δεύτερη ομιλία, η οποία οφείλω να ομολογήσω πώς ήταν από τις καλύτερες που έχω παρακολουθήσει τα τελευταία χρόνια. Κύριο θέμα της ήταν η γνωριμία του κοινού με τον σημαντικότερο αρχαιοδίφη της περιόδου της Αναγέννησης, τον Ιταλό Κυριακό Αγκωνίτη (1391-1452). Ο Κυριακός ήταν έμπορος από την Ανκόνα που από πολύ μικρή ηλικία ήρθε σε επαφή με αρχαιολογικά αντικείμενα του ελληνορωμαϊκού κόσμου. Ηταν χριστιανός, αποκαλούσε όμως τον Ιησού ενσαρκωμένο Δία και δεν δίσταζε να προσευχηθεί μία στον ευαγγελιστή Λουκά και την άλλη στην Αρτεμη. Αγαπημένος του θεός ήταν ο Ερμής, προστάτης των εμπόρων και των ταξιδευτών. Από την ενηλικίωσή του και έπειτα ξεκίνησε να ταξιδεύει σε όλη τη Μεσόγειο (Αδριατική, Ελλάδα, Μ. Ασία, Αίγυπτο κ.α), με σκοπό να συναντήσει από κοντά τα λείψανα του χαμένου αυτού πολιτισμού. Τον απασχολούσαν έντονα τα ζητήματα της καταγραφής αρχαίων επιγραφών και της συλλογής αγαλματιδίων και άλλων αντικειμένων εκείνης της περιόδου και στις μέρες μας οι αρχαιολόγοι τον θεωρούν πρόδρομο της αρχαιολογικής επιστήμης. Ηταν άλλωστε ο πρώτος από την εποχή του που πέρασε το στάδιο της κειμενογραφικής αναζήτησης και εισήλθε στο πεδίο της επιτόπιας έρευνας.

Κύριο χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του Κυριακού, ο οποίος αξίζει να αναφέρουμε πως υπήρξε φίλος του Πλήθωνα Γεμιστού, είναι η ίδια προσέγγιση της φιλοσοφίας των περιπλανήσεών του. Κι αυτό διότι δεν μοιάζει να συγκινείται από τους τόπους που επισκέπτεται ή από την ιστορική βαρύτητα που τους διακρίνει, αλλά από μία μάλλον παραφυσική θεώρηση του κόσμου. Ο ίδιος υποστήριζε πώς ταξίδευε από πόλη σε πόλη «υπακούοντας στην ακατανίκητη ορμή να δει, σε ένα καθεστώς υπεραυξημένης ψυχικής εγρήγορσης». Όπως ανέφερε ο Σινιόσογλου, «εν μέσω ερειπίων ο Κυριακός εντείνει ή επιβραδύνει τον περιηγητικό ρυθμό του, δημιουργεί έναν προσωπικό χρόνο που προκαλεί ισχυρές ψυχολογικές μεταβολές. Βρίσκεται διαρκώς εντός θραυσμάτων. Μιλά μέσα από αυτά. Η φωνή του φαίνεται να είναι δική τους φωνή, όμως απηχεί το πνεύμα του κάθε τόπου (genius loci)». Και πιο κάτω σημειώνει: «Δεν ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για την σπανιότητα των ευρημάτων, όσο για την ψυχική ένταση της συνάντησης μαζί τους. Η περιπλάνηση είναι πράξη επανοικειοποίησης του αρχαίου χώρου και κυρίως παρελθόντων διαθέσεων και συναισθημάτων, όσων κάποτε ενέπνευσαν επιγραφές, αναθηματικές στήλες και κατασκευές». Θα τολμούσα να συγκρίνω αυτήν ακριβώς την προσέγγιση του Κυριακού με ότι οι ασχολούμενοι με την σύγχρονη επιστήμη της Παραψυχολογίας αποκαλούν ψυχομετρία, τη δυνατότητα (ή τη διάθεση τέλος πάντων) δηλαδή κάποιων ανθρώπων να «βλέπουν» ή να αισθάνονται εικόνες, συναισθήματα και καταστάσεις, αγγίζοντας αντικείμενα.

Αναμφίβολα ο Κυριακός Αγκωνίτης υπήρξε ένας πολύ παράξενος άνθρωπος, με ξεχωριστές ανησυχίες και εμπειρίες, διαθέτοντας μια ιδιαίτερη ταξιδιωτική φιλοσοφία που μόνον όσοι έχουν καταστεί –έστω και μια φορά στη ζωή τους- αρχαιοπεριηγητές θα μπορούσαν να ψηλαφίσουν και να αξιοποιήσουν για τον εαυτό τους. Αλλωστε όπως σημειώνει ο Σινιόσογλου, «η μελαγχολία και λύπη του πλάνητα δεν ολισθαίνει στην κατάθλιψη, Το αντίθετο συμβαίνει, πυροδοτεί μια δημιουργική δίνη»… Οσοι ενδιαφέρονται να εντρυφήσουν στον σαγηνευτικό κόσμο της περιηγητικής φιλοσοφίας του Κυριακού, παραπέπονται στο βιβλίο «To Wake the Dead:A Renaissance Merchant and the Birth of Archaeology».

Σημείωση: Το κείμενο αυτό του Μηνά Παπαγεωργίου πρωτοδημοσιεύτηκε στη στήλη "Δούρειος Ίππος" του περιοδικού "Φαινόμενα" (Ελεύθερος Τύπος) στις 21/12/2013.